Plan S – obowiązek publikowania otwartego

Plan S to inicjatywa agencji i fundacji finansujących badania naukowe zrzeszonych w cOAlition S zawiązanej we wrześniu 2018 roku. Narodowe Centrum Nauki należy do koalicji od samego początku jej istnienia. Celem Planu S jest wprowadzenie od 2021 roku natychmiastowego otwartego dostępu do publikacji naukowych opisujących rezultaty badań finansowanych z publicznych lub niepublicznych grantów przyznanych przez krajowe, regionalne lub międzynarodowe instytucje finansujące i rady ds. badań naukowych. Plan S opiera się na 10 zasadach uzupełnionych o szczegółowe wytyczne dotyczące artykułów naukowych. 
Instytucje i autorzy zachowają naturalnie prawa autorskie do swoich prac, wskazane będzie jednak publikowanie na licencji Creative Commons. Samo publikowanie ma następować w ramach otwartych czasopism (możliwie wysokiej jakości), czy w bazach/repozytoriach Open Access.
Należy pamiętać, że publikowanie w Otwartym Dostępie przenosi koszty wydania na autora bądź – jak się zdecydowanie zaleca – na instytucję finansującą.
Plan S zakłada wydawanie w modelu Open Access nie tylko artykułów naukowych, ale również monografii, rozdziałów oraz udostępnianie wyników badań.

Zasady i implementacja
•    Plan S - tekst w języku angielskim, dostępny na stronie cOAlition S

•    Plan S - tłumaczenie na język polski, dostępne w serwisie Otwarta Nauka

Wyszukiwarka sprawdzająca zgodność z Planem S - The Journal Checker Tool (JCT) 

Nowe narzędzie opracowane przez cOAlition S, które umożliwia naukowcom i badaczom szybkie sprawdzenie czy czasopismo, do którego planują przesłać swoją publikację, przestrzega polityki otwartego dostępu dostosowanej do Planu S. Narzędzie jest obecnie publicznie dostępne w fazie testowej (BETA). 

ORCID  to unikalny identyfikator dla autorów publikacji naukowych, który składa się z 16 cyfr podzielonych na cztery części oraz zapisanych w formie HTTPS URL ( np. https://orcid.org/0000-0005-1299-4199 ).

• ORCID jest organizacją not-for-profit i rejestracja identyfikatora jest bezpłatna.
• Numer ORCID wykorzystywany jest między innymi przy rejestracji i wysyłaniu artykułów naukowych do Wydawców (np. IEEE, WILEY, SPRINGER), przy identyfikacji autorów składających wnioski grantowe np. w programie HORYZONT 2020, czy jako narzędzie pozwalające na zapoznanie się z dorobkiem naukowym danego autora. Za jego pomocą można w prosty sposób w jednym miejscu przedstawić swój dorobek publikacyjny.
• Publikacje do portalu ORCID można dodawać automatycznie za pomocą funkcji "Search & Link" między innymi z takich baz jak Scopus lub z platformy Publons (dawniej Web of Science ResearcherID). Publikacje, które nie są indeksowane w wymienionych bazach można także dodać ręcznie.
• Oprócz publikacji, do profilu można dodać takie informacje jak biogram, słowa kluczowe, historię zatrudnienia, czy wykształcenie oraz prowadzone badania.
• Identyfikator ORCID pojawia się w coraz większej liczbie baz danych przy afiliacjach autora (np. Scopus czy Web of Science).

Materiały instruktażowe:

• Import danych z Expertusa do ORCID
• Tworzenie profilu naukowca w serwisie ORCID
• Tworzenie profilu naukowca na portalu Publons
• Jak połączyć profil ORCID z profilem w bazie Scopus?
• Powiązanie Polskiej Bibliografii Naukowej z ORCID
• Profil naukowca w ORCID, połączenie konta w PBN z profilem ORCID

Program publikowania otwartego Elsevier w ramach licencji krajowej 2022-2024

Ostatnia aktualizacja 23.10.2024: program został wstrzymany po wykorzystaniu puli 1013 artykułów na 2024 r. Wznowienie programu jest planowane na 1. kwartał 2025 r. po otrzymaniu finansowania MNiSW oraz po podpisaniu nowej umowy na licencję krajową Elsevier. Program będzie obejmował artykuły wysłane do czasopism już w 2025 r. Lista czasopism objętych programem najprawdopodobniej pozostanie taka sama jak w 2024 r. (patrz link poniżej), chyba, że MNiSW zdecyduje się sfinansować zwiększenie zakresu licencji krajowej. Afiliacja autorów w programie Elsevier jest weryfikowana przez lokalnych administratorów w instytucjach. Kontakt do lokalnych administratorów można uzyskać pod adresem wbn@icm.edu.pl. 

Czasopisma hybrydowe objęte programem w 2024 r. (przy problemach z otworzeniem należy zapisać plik na dysku)
Dodatkowe czasopisma dostępne w programie dla AGH w Krakowie, Akademii Leona Koźmińskiego, Politechniki Gdańskiej, Politechniki Śląskiej, Politechniki Warszawskiej, Politechniki Wrocławskiej, Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu i Uniwersytetu Gdańskiego.
Lista instytucji uprawnionych do programu (aktualizacja 19.06.2024)
Prezentacja formularza Rights and Access dla programu A (aktualizacja 25.10.2021)

Umowa na licencję krajową Elsevier 2022-2024 obejmuje publikację ograniczonej liczby artykułów, które są zwolnione z opłaty Article Processing Charge (APC) (czyli tzw. “program A” w nomenklaturze z poprzedniej umowy). W każdym roku umowy program obejmuje 1013 artykułów - oraz w związku z opóźnieniem podpisania umowy Elsevier i odroczeniem przez Elsevier zamknięcia programu – dodatkowe 465 artykułów (dane z Elsevier 27.01.2023). W latach 2023 i 2024 program działa od 1 stycznia danego roku do momentu wyczerpania puli na dany rok. Pula 1013 artykułów z 2023 r. została wykorzystana do 05.12.2023. Program wznowiony został 1 stycznia 2024 r. z pulą 1013 artykułów na 2024 r.

Które czasopisma i jaki rodzaj artykułów są objęte programem?

Program w 2024 r. obejmuje 1102 czasopisma hybrydowe pochodzące z 7 kolekcji tematycznych Science Direct zgodnie z ograniczeniem licencji krajowej wprowadzonym w grudniu 2022 r.: Biochemistry, Genetics and Molecular Biology, Computer Science, Engineering, Health Sciences, Immunology and Microbiology, Mathematics i Physics and Astronomy; oraz z grupy Lancet. Instytucje akademickie, które są objęte licencją krajową i prenumerują indywidualnie dodatkowe kolekcje tematyczne czasopism, mogą także publikować w tych czasopismach w ramach programu, patrz dodatkowe czasopisma dla: AGH w Krakowie, Akademii Leona Koźmińskiego, Politechniki Gdańskiej, Politechniki Śląskiej, Politechniki Warszawskiej, Politechniki Wrocławskiej, Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu i Uniwersytetu Gdańskiego.

Program nie obejmuje czasopism gold open access i niektórych czasopism współwydawanych przez Elsevier, w których publikacje otwarte są finansowane na specjalnych zasadach i nie mogą być realizowane w ramach programu krajowego. Programy obejmują następujące typy artykułów: Case Reports, Data, Full Length Articles, Micro Articles, Software, Reviews, Replication Study, Short Communications, Short Surveys, Videos, Practice Guidelines i Protocols, patrz opis typów.

Które opłaty są objęte programem?

Jedyną opłatą objętą programem jest Article Processing Charge (APC). Autorzy publikujący w programie są zwolnieni z opłaty APC, co jest prezentowane przez Elsevier w formularzu Rigts and Access jako 100% rabat. Katalogowe ceny APC (bez rabatu) są dostępne na stronie wydawcy, ale cennik ten zawiera tylko informacje dla podstawowego typu artykułu Full Length Article, oraz nie uwzględnia dodatkowych zniżek do APC, które mogą być stosowane przez redakcje. Wiążące informacje o cenie APC dla danego artykułu przed i po rabacie z tytułu programu są widoczne dla autora już po przyjęciu artykułu do publikacji w formularzu Rights and Access opisanym poniżej w sekcji “Kiedy i jak można zgłosić artykuł do programu?” oraz dla administratora w systemie EOAP.

Niektóre czasopisma pobierają dodatkowe opłaty, np. opłatę od liczby stron (“Page Charges”), opłatę za przyjęcie manuskryptu (“Submission Fee”) lub za dodatkowe usługi, które mogą być zamówione przez autora (odbitki, kolorowe rysunki w wersji drukowanej itp.). Opłaty te są opisane w instrukcjach dla autorów na stronach domowych poszczególnych czasopism oraz są wskazane w korespondencji z redakcją lub na specjalnej stronie, do której autor zostaje skierowany przez redakcję po akceptacji artykułu do druku. Opłaty te nie są podane w opisanym poniżej formularzu Rights and Access, w którym wskazana jest tylko opłata APC. Dodatkowe opłaty są rozliczane między czasopismem i autorem na podstawie osobnej faktury. Opłata “Page Charges” ma zastosowanie niezależnie od otwartego lub subskrypcyjnego modelu publikacji i wg informacji z marca 2021 r. jest stosowana przez kilkanaście czasopism, ale przy publikacji w dowolnym czasopiśmie autor powinien sprawdzić aktualne zasady na stronie danego czasopisma.

Kto i z jakiej instytucji może korzystać z programu?

Program jest przeznaczony dla autorów korespondencyjnych afiliowanych w instytucjach, które są objęte licencją krajową Elsevier oraz założyły konto administracyjne w systemie Elsevier Open Access Platform (EOAP) do weryfikacji afiliacji swoich autorów, patrz lista instytucji. Wg umowy autor korespondencyjny jest jedynym autorem, który zarządza procesem publikacji artykułu od przesłania do akceptacji i prowadzi korespondencję w tej sprawie z Elsevier. Instytucje zainteresowane założeniem konta EOAP mogą zgłaszać się na adres wbn@icm.edu.pl.

Kiedy i jak można zgłosić artykuł do programu?

W ramach programu w 2024 r. można opublikować artykuł wysłany do czasopisma w 2024 r. po zaakceptowaniu artykułu do publikacji, jeśli pula programu nie jest jeszcze w tym momencie wyczerpana. W momencie składania manuskryptu do czasopisma autor może otrzymać od wydawcy informację o możliwym rabacie z tytułu programu, ale jest to tylko informacja o spełnianiu kryteriów do programu, a nie gwarancja dostępności puli. Autor korespondencyjny, którego artykuł został zrecenzowany i zaakceptowany do publikacji, otrzymuje od Elsevier link do formularza Rights and Access. Formularz służy do wyboru publikacji w modelu subskrypcyjnym lub otwartym (gold open access) oraz umożliwia skorzystanie z programu dla polskich autorów. W formularzu należy wskazać organizację, która powinna być zgodna z afiliacją lub jedną z afiliacji przypisanych do autora korespondencyjnego na stronie tytułowej artykułu. Jeśli organizacja, czasopismo oraz typ artykułu są objęte polskim programem, a pula programu jest nadal dostępna w momencie wypełniania formularza, to formularz automatycznie wyświetli autorowi opcję publikacji otwartej w ramach programu i zwolnienia z opłaty APC, patrz prezentacja formularza dla programu. Po wyczerpaniu dostępnej puli formularz oferuje publikację w modelu subskrypcyjnym lub w modelu otwartym na koszt autora.

W przypadku wyboru opcji publikacji otwartej autor musi także wybrać w dalszej części formularza typ licencji CC-BY lub CC-BY-NC-ND. Od marca 2022 w niektórych czasopismach Elsevier jest także do wyboru opcja licencji CC-BY-NC. Autor może wybrać licencję według własnego uznania, ale zwracamy uwagę, że licencja CC-BY jest wymagana w Planie S, którego sygnatariuszem jest m.in. NCN, patrz informacja na stronie NCN. Po wybraniu przez autora opcji publikacji otwartej w programie artykuł zostanie przesłany do weryfikacji, po której autor dostanie kolejnego emaila z informacją o wyniku weryfikacji. Uwaga: autor według własnego uznania może wybrać tradycyjną bezpłatną publikację artykułu (opcja „subskrypcja”) i nie będzie to skutkować żadnym ograniczeniem dostępu do programu w przyszłości.

Jak przebiega weryfikacja artykułów zgłoszonych do programu?

Informacja o artykule zgłoszonym do programu jest przesyłana przez Elsevier do lokalnego administratora w instytucji, który za pomocą konta w systemie EOAP dokonuje weryfikacji, czy autor jest afiliowany w instytucji oraz czy wskazał tę afiliację na stronie tytułowej artykułu. W razie wątpliwości lokalny administrator kontaktuje się z autorem.

Gdzie można uzyskać pomoc w sprawie programu?

Wszelkie pytania dotyczące programu można kierować do wydawnictwa Elsevier na adres support@elsevier.com oraz do WBN na adres wbn@icm.edu.pl. W przypadku problemów z publikacją konkretnego artykułu wskazane jest podanie w korespondencji identyfikatora DOI, o ile jest on już przypisany do artykułu. Informacja o polskim programie jest także dostępna na stronie Elsevier. Dodatkowo można obejrzeć nagrania webinariów dla bibliotekarzy/bibliotekarek oraz autorów/autorek dotyczący zasad publikowania w modelu Open Access Elsevier w ramach licencji krajowej: Elsevier library journey, Elsevier author journey. Pod adresem wbn@icm.edu.pl można także uzyskać kontakt do lokalnych administratorów programu publikowania Elsevier w poszczególnych instytucjach.

Program publikowania otwartego w ramach licencji konsorcyjnej Emerald (licencja i program zawieszone w 2023 r.)

Licencja i program publikowania zawieszony w związku z brakiem dofinansowania w 2023 r. Instytucje zainteresowane dostępem i publikowaniem w czasopismach Emerald powinny kontaktować się z Radką Krivankovą, rkrivankova@emerald.com, przedstawicielką firmy Emerald.

Program jest przeznaczony dla autorów korespondencyjnych afiliowanych w instytucjach uczestniczących w konsorcjum. Autor z danej instytucji jest uprawniony do publikowania w ramach programu w tych czasopismach, które subskrybuje ta instytucja, patrz lista subskrybowanych kolekcji oraz lista czasopism w kolekcjach. Program pozwala na publikację otwartą na licencji CC-BY bez opłat dla autorów określonej liczby artykułów przyjętych do publikacji w bieżącym roku. Pula nie jest rozdzielona na instytucje i artykuły będą włączane do programu w kolejności przyjmowania artykułów do publikacji. W 2020 r. została wykorzystana cała pula 35 artykułów, w 2021 r. – cała pula 39 artykułów, w 2022 r. – cała pula 33 artykułów.

Autor, który wysyła artykuł do recenzji, wypełnia formularz on-line w systemie ScholarOne, w którym wskazuje swoją instytucję w rubryce “primary affiliation” (do programu Emerald uprawnia tylko ta główna afiliacja) i adres email w domenie tej instytucji oraz zaznacza wybór ‘Yes. I want to publish open access’, jak pokazano w broszurze. Po zaakceptowaniu artukułu do publikacji Emerald skontaktuje się z autorem w sprawie licencji. Jeśli artykuł będzie uprawniony do programu i pula programu nie będzie wyczerpana, to Emerald zaproponuje licencję CC-BY na publikację otwartą w ramach programu bez kosztów dla autora (tzw. voucher). Jeśli artykuł nie będzie uprawniony lub pula będzie wyczerpana, to Emerald zaproponuje wybór: bezpłatną publikację w module subskrypcyjnym (Emerald Copyright) lub publikację otwartą na koszt autora. Autorzy, którzy po akceptacji artykułu nie dostali z Emerald propozycji włączenia do programu, mogą zgłaszać się do ICM na adres wbn@icm.edu.pl załączając aktywny link DOI do artykułu lub numer ID oraz stronę/y z tytułem, autorami i afiliacjami z zaakceptowanego manuskryptu. Autorzy korzystający z programu mogą także uzyskać pomoc na każdym etapie publikacji w Emerald pod adresem APC@emerald.com. Informacja o programie jest także dostępna na stronie wydawcy.

Program publikowania otwartego Springer w ramach licencji krajowej 2022-2024

Ostatnia aktualizacja 14.11.2024: zostało wykorzystane 1334 artykułów z puli na 2024 r., która została powiększona do 1466 artykułów. Pula została uruchomiona na początku kwietnia 2024 r. i obejmowała początkowo 1363 artykuły, do których w listopadzie br. zostało dokupione 89 artykułów oraz dodane 14 artykułów zapasowych, które przysługują w przypadku, gdy pula kończy się przed końcem roku. Dalsze zwiększanie puli w 2024 r. nie jest możliwe ze względu na ograniczenia związane z Prawem zamówień publicznych. Po wyczerpaniu obecnej puli, co prawdopodobnie nastąpi na początku grudnia br., wznowienie programu Springer będzie możliwe w 1. kwartale 2025 r. po przyznaniu przez MNiSW finansowania na 2025 r. i po podpisaniu nowej umowy z wydawcą. Afiliacja autorów w programie Springer jest weryfikowana wyłącznie przez lokalnych administratorów w instytucjach. Kontakt do lokalnych administratorów można uzyskać pod adresem wbn@icm.edu.pl.

Czasopisma Springer objęte programem (lista zaktualizowana 08.04.2024)
Lista instytucji uprawnionych do programu (aktualizacja 19.06.2024)
Prezentacja formularza dla autorów Open Access Systems Solution

Program umożliwia autorom afiliowanym w polskich instytucjach akademickich publikowanie artykułów otwartych w czasopismach hybrydowych Springer. W ramach programy dostępne jest także kilkanaście czasopism, które w trakcie trwania obecnej umowy 2022-2024 zmieniły model z hybrydowego na całkowicie otwarty. Koszty publikacji artykułów w ramach programu (Article Processing Charge) są pokrywane z opłaty za licencję krajową Springer ze środków MNiSW. Od 2019 r. umowa na licencję krajową Springer ma wszystkie atrybuty umowy transformacyjnej, w której większa część opłaty licencyjnej jest przeznaczona na publikowanie otwarte, a mniejsza część stanowi opłatę za dostęp do artykułów subskrypcyjnych. Rozwiązanie to związane jest z założeniem, że udział artykułów otwartych w czasopismach hybrydowych będzie stopniowo rósł, aż do całkowitej transformacji czasopism do modelu otwartego, co jest zgodne z Planem S. W roku 2022 r. do programu przyjęto 992 artykuły, w tym 180 artykułów w okresie styczeń-luty w ramach puli pozostałej z 2021 r. oraz 812 artykułów w okresie lipiec-grudzień w ramach nowej puli artykułów na 2023 r. Program był zawieszony pomiędzy lutym a lipcem 2022 r. ze względu na opóźnienie potwierdzenia finansowania MNiSW na 2022 r. W roku 2023 r. do programu przyjęto 1836 artykułów, w tym 512 artykułów w okresie styczeń-kwiecień w ramach puli pozostałej z 2022 r. oraz 1324 artykuły w okresie maj-grudzień z nowej puli 1350 artykułów na 2023 r. W styczniu 2024 r. z programu skorzystało ostatnie 26 artykułów z puli pozostałej z 2023 r. Powyższe dane z lat 2022 i 2023 zostały skorygowane w styczniu 2024 r. w oparciu o aktualną metodę zliczania artykułów w systemie Springera opartą na dacie przyjęcia artykułu do programu (data weryfikacji afiliacji).

Kto może korzystać z programu?

Program przeznaczony jest dla autorów korespondencyjnych afiliowanych w instytucjach, które są objęte licencją krajową Springer oraz założyły konto administracyjne Article Approval Service (AAS) do weryfikacji afiliacji swoich autorów, patrz lista instytucji. Afiliacja autora korespondencyjnego powinna być podana w nagłówku artykułu z dokładnością wystarczającą do jednoznacznej identyfikacji z powyższą listą. Autor korespondencyjny może podać w artykule więcej niż jedną afiliację i wystarczy, aby przynajmniej jedna z nich była zgodna z listą. Afiliacja ewentualnych współautorów artykułu nie ma znaczenia dla programu.

Które czasopisma i jakie artykuły są objęte programem?

Program obejmuje obecnie 1983 czasopism hybrydowych z podstawowej kolekcji Springer oraz 20 czasopism hybrydowych ADIS, patrz katalog 2024 (zaktualizowany 08.04.2024). W ramach programu dostępne jest także kilkanaście czasopism, które w trakcie trwania obecnej umowy 2022-2024 zmieniły model z hybrydowego na całkowicie otwarty, patrz informacje w katalogu w kolumnach “Publishing Model” oraz “Important Note”. Autorzy, który wysyłają swoje artykuły do czasopism całkowicie otwartych objętych programem powinni liczyć się z ryzykiem, że artykuł zostanie zaakceptowany po wyczerpaniu puli z 2024 r. i i będzie musiał być sfinansowany przez autora (w przypadku czasopism hybrydowych pozostaje jeszcze opcja publikacji subskrypcyjnej). Program nie obejmuje pozostałych czasopism otwartych SpringerOpen oraz BioMed Central.

Program obejmuje artykuły typu OriginalPaper, ReviewPaper, BriefCommunication oraz ContinuingEducation. Program nie obejmuje EditorialNotes, News, Letters. W ramach programu pokrywana jest opłata Article Processing Charge, ale nie są pokrywane opcjonalne opłaty dodatkowe za kolorowe rysunki itp. Uwaga: czasopismo Advances in Therapy pobiera obowiązkową opłatę dodatkową Rapid Service Fee, która nie jest pokrywana z programu. Jest to jedyne czasopismo w programie stosujące taką obowiązkową opłatę i prawdopodobnie zostanie usunięte z programu w 2025 r.

Jak korzystać z programu?

Po przyjęciu artykułu do publikacji autor korespondencyjny otrzymuje email, który zawiera link służący do zakończenia procesu publikacji. Link prowadzi na stronę, na której należy kliknąć ‘Request login email’ (patrz prezentacja, str. 3), po czym autor otrzyma drugi email z linkiem do formularza Open Access Systems Solution. W formularzu autor korespondencyjny musi wskazać swoją afiliację (patrz prezentacja, str. 5) na liście, która zawiera instytucje objęte umowami na publikowanie otwarte ze Springerem. Wybrana afiliacja musi być jedną z afiliacji autora podanych w artykule. Na liście w formularzu występują nazwy angielskie polskich instytucji, ale wybór z tej listy służy wyłącznie potwierdzeniu afiliacji przez autora, natomiast w artykule może występować nazwa instytucji w dowolnej wersji językowej. Jeśli w momencie wypełniania formularza pula artykułów w programie na danych rok nie jest jeszcze wyczerpana i system rozpozna wybraną instytucję jako należącą do programu, to formularz wyświetli informację “Open access at no cost to you” (patrz prezentacja, str. 6), która dotyczy umowy krajowej obejmującej wszystkie polskie instytucje akademickie zgłoszone do licencji Springer. Po kliknięciu w ‘Yes, submit for approval’ informacja o artykule zostanie wysłana do lokalnego administratora w instytucji w celu weryfikacji afiliacji. O wyniku weryfikacji autor zostanie powiadomiony emailem (patrz prezentacja, str. 9). Akceptacja publikacji w programie OA oznacza, że koszt publikacji zostanie pokryty z opłaty za licencję krajową wniesioną do Springera przez ICM i finansowaną ze środków MNiSW.

Opisana powyżej procedura jest wykorzystywana przez Springera do obsługi większości czasopism hybrydowych, za wyjątkiem ok. 100 czasopism, które w katalogu 2024 w kolumnie “Standard Hybrid Specific Workflow” mają oznaczenie “non-standard”. W przypadku tych czasopism autor korespondencyjny otrzyma specjalne instrukcje postępowania od redakcji. Ponadto formularz Open Access Systems Solution oferuje jedynie standardowy typ licencji otwartej CC-BY, która jest zgodna z planem S i rekomendowana przez WBN. Jeśli jednak autor chce opublikować swój artykuł na licencji CC-BY-NC, to powinien to zgłosić do wydawnictwa na adres ORSupport@springernature.com w momencie lub zaraz po pierwszym wysłaniu artykułu do czasopisma. Po akceptacji takiego artykułu autor otrzyma od wydawnictwa specjalny formularz dla niestandardowej licencji. W opisanych powyżej przypadkach niestandardowych informacja o artykule jest także wysyłana do lokalnego administratora w instytucji w celu weryfikacji afiliacji.

Gdzie można uzyskać pomoc w sprawie programu?

Wszelkie pytania dotyczące publikowania otwartego w czasopismach hybrydowych można kierować bezpośrednio do wydawnictwa Springer Nature pod adres oa.verification@springernature.com. W razie dalszych problemów prosimy kontaktować się z obsługą WBN pod adresem wbn@icm.edu.pl. Informacje o programie są także dostępne na stronie wydawcy Open access agreement for Poland.

Program publikowania otwartego w ramach licencji konsorcyjnej T&F 2024

Aktualizacja 30.09.2024: zostało wykorzystane 28 z puli 97 artykułów na 2024 r. Program publikowania otwartego został uruchomiony w dniu 05.09.2024 w ramach nowej umowy transformacyjnej. Opóźnienie podpisania umowy było spowodowane zaostrzeniem wymogów zamówień publicznych skutkujące koniecznością przeprowadzenia przetargu, co nie było planowane na początku 2024 r., oraz koniecznością dostosowania wzoru umowy z wykonawcą oraz zasad licencji wydawcy do rygorów przetargu.

Program jest przeznaczony dla autorów korespondencyjnych afiliowanych w instytucjach uczestniczących w konsorcjum T&F, które dodatkowo zgłosiły się do programu publikowania otwartego, patrz lista instytucji poniżej. Program obejmuje wszystkie czasopisma hybrydowe („Open Select”), patrz wykaz z lipca 2024 r. (zakładka “Open Select”), w tym najbardziej poczytne czasopisma, które są dodatkowo wymienione w zakładce “High Impact”. Aktualny wykaz czasopism Open Select można wygenerować na stronie wydawcy, gdzie należy zaznaczyć status „Open Select” oraz wydawnictwa ”Routlege” oraz„Taylor&Francis” (nasza licencja nie obejmuje czasopism o statusie “Full open access” ani wydawnictwa „Dove Press”). Program obejmuje określone typy artykułów. Program pozwala na publikację bez opłat dla autorów określonej liczby artykułów przyjętych do publikacji (“accepted”) w bieżącym roku, a pula artykułów jest wspólna dla wszystkich instytucji uczestniczących w programie. W 2024 r. pula będzie wynosić 97 artykułów (w tym 2 niewykorzystane artykuły z poprzedniej umowy – dane zaktualizowane 5.08.2024), z czego maksymalnie 14 artykułów może być opublikowane w czasopismach z grupy “High Impact”. W przypadku, jeśli pula na dany rok nie zostanie całkowicie wykorzystana do końca danego roku, to pozostała część puli, ale nie więcej niż 10% puli, przechodzi do wykorzystania w kolejnym roku.

Po uruchomieniu programu publikowania system wydawcy będzie automatycznie kwalifikował artykuły, które mogą zostać opublikowane w ramach programu, na podstawie afiliacji podanej przez autora korespondencyjnego na etapie składania artykułu (“submission”), tytułu czasopisma oraz typu artykułu. Ta wstępna kwalifikacja będzie się odbywała zaraz po akceptacji artykułu do publikacji i w tym momencie system będzie też sprawdzał, czy nie jest jeszcze przekroczona pula artykułów w programie na dany rok oraz, w przypadku artykułu w czasopiśmie z grupy “High Impact”, czy nie jest przekroczona pula artykułów dla tej grupy na dany rok. Jeśli artykuł zostanie zakwalifikowany do programu, to autor otrzyma email od wydawcy z informacją o takiej możliwości oraz drugi email z linkiem do formularza umowy “Author Publishing Agreement”, patrz prezentacja dla autorów. Jeśli autor zaznaczy w formularzu, że chce skorzystać z programu, to artykuł zostanie następnie skierowany do administratora w ICM, który w porozumieniu z instytucjami uczestniczącymi w programie będzie weryfikował afiliację autora i akceptował lub odrzucał artykuł do/z programu. W przypadku odrzucenia artykułu, system wydawcy poprosi autora o ponowne wypełnienie formularza umowy i wybór publikacji otwartej na własny koszt albo w modelu subskrypcyjnym.

Wydawca dopuszcza także możliwość, aby artykuły spełniające kryteria programu, ale opublikowane w modelu subskrypcyjnym w okresie od początku 2024 r. do momentu uruchomienia programu, zostały włączone do programu i zamienione na model otwarty bez kosztów dla autorów (tzw. “retroaktywacja”). Niestety całkowita liczba artykułów spełniających kryteria programu i opublikowanych w okresie styczeń-lipiec 2024 r. przekracza pulę programu na 2024 r. W tej sytuacji ICM oraz instytucje uczestniczące w programie muszą wspólnie podjąć decyzję, czy i jaką część tegorocznej puli przeznaczyć na retroaktywację, oraz ustalić ile artykułów z poszczególnych instytucji może być retroaktywowanych. Decyzje te zostaną podjęte i opublikowane w niniejszym opisie programu w sierpniu 2024 r. W przypadku decyzji o uruchomieniu retroaktywacji, każda instytucja będzie sama kontaktowała się w tej sprawie ze swoimi autorami korespondencyjnymi i wytypuje swoje artykuły do retroaktywacji. Lista artykułów ze wszystkich instytucji zostanie zebrana i przekazana przez ICM do wydawcy, a następnie wydawca będzie kontaktował się z autorami w celu ponownego podpisania odpowiedniej umowy “Author Publishing Agreement”.

Administratorem programu publikowania T&F jest ICM, email kontaktowy: wbn@icm.edu.pl. Dostępne są także: ogólne informacje dla autorów o publikowaniu w czasopismach Taylor&Francis na stronie wydawcy, strona z opisem programów publikowania w ramach umów transformacyjnych w poszczególnych krajach (opis polskiego programu zostanie dodany po podpisaniu nowej umowy), kontakt dla autorów w sprawie artykułów (dane do doprecyzowania) anonymous@tandf.co.uk oraz apc@tandf.co.uk.

Uczestnicy programu publikowania T&F w roku 2024:

1. Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej
2. Gdański Uniwersytet Medyczny
3. Instytut Chemii Bioorganicznej PAN
4. Instytut Chemii Fizycznej PAN
5. Instytut Matematyczny PAN
6. Politechnika Gdańska
7. Politechnika Poznańska
8. Politechnika Warszawska
9. Politechnika Wrocławska
10. Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
11. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
12. Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
13. Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
14. Uniwersytet Gdański
15. Uniwersytet Jagielloński
16. Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie
17. Uniwersytet Łódzki
18. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
19. Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
20. Uniwersytet Medyczny w Lublinie
21. Uniwersytet Morski w Gdyni
22. Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
23. Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
24. Uniwersytet Śląski w Katowicach
25. Uniwersytet w Siedlcach
26. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
27. Uniwersytet Warszawski
28. Uniwersytet Wrocławski
29. Warszawski Uniwersytet Medyczny

MDPI (Multidisciplinary Digital Publishing Institute) jest szwajcarskim wydawcą ponad 200 czasopism publikowanych w modelu Open Access.
Wiele z nich jest indeksowanych w Web of Science i posiada wskaźnik Impact Factor. Zakres tematyczny obejmuje między innymi chemię, materiałoznawstwo, nauki medyczne, fizykę, biologię, inżynierię, ochronę środowiska, nauki społeczne i humanistyczne, ekonomię, informatykę oraz matematykę.

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski przystąpił do programu Institutional Open Access Program (IOAP) wydawnictwa MDPI, na mocy którego, wszyscy pracownicy Uniwersytetu mogą publikować swoje artykuły z 10% zniżką w czasopismach tego wydawcy.

Aby dodać artykuł do bazy należy:

• zarejestrować się (zakładka Register w prawym górnym rogu strony)
• zalogować się na swoje konto
• wybrać opcję Submit My Manuscript

Aby  uzyskać rabat za publikację artykułu należy:

• po dodaniu artykułu do bazy wybrać opcję Display Submitted Manuscripts
• z prezentowanej listy instytucji wybrać University of Warmia and Mazury

Informacje przydatne dla autorów, wydawców oraz użytkowników zainteresowanych dostępem do pełnych tekstów artykułów bieżących i archiwalnych:

• Więcej informacji o MDPI
• Lista czasopism MDPI
• Lista czasopism MDPI indeksowanych w Web of Science
• Lista instytucji uczestniczących w programie
• Elektroniczny system zgłaszania manuskryptów SuSy-Submission System
• Informacje dla autorów

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie podpisał z Wydawnictwem Walter de Gruyter w Berlinie umowę, na mocy której pracownicy UWM otrzymują możliwość publikacji w modelu Otwartego Dostępu za obniżoną o 10% opłatą manipulacyjną.

Definicje:

„Wkład” oznacza artykuł czasopisma napisany przez Autora i przyjęty do publikacji w ramach Publikacji Otwartego Dostępu;

„Opłata manipulacyjna” oznacza opłatę za publikację Wkładu przewidzianą w umowie, a która będzie opłacana przez Autora na podstawie odrębnej umowy;

„Autor” oznacza nauczyciela akademickiego lub studenta albo innego współpracownika Instytucji, którego Instytucja upoważniła do publikacji jego wkładu w Publikacji;

„Publikacja Otwartego Dostępu” oznacza którekolwiek czasopismo wydawane przez Wydawcę w dowolnym czasie w okresie obowiązywania niniejszej Umowy, które nie wymaga od czytelników uiszczenia opłaty za dostęp do jego treści (czysta publikacja Otwartego Dostępu), lecz za to nakłada opłatę manipulacyjną na autora wkładu tam publikowanego, na określoną instytucję lub na innego sponsora; ta definicja dotyczy także czasopism wydawanych w modelu prenumeraty, które publikują niektóre z artykułów zgodnie z tymi zasadami (hybrydowa publikacja Otwartego Dostępu).

Niezależność redakcyjna:

- wybór materiałów przeznaczonych do publikacji w Publikacjach Otwartego Dostępu następuje całkowicie wedle uznania Wydawcy lub redaktorów Publikacji Otwartego Dostępu;

- wkład będzie uznany za wybrany do publikacji, gdy jego autor/autorzy zostaną zawiadomieni o tym, że został przyjęty.

Warunki publikacji:

- po przyjęciu do publikacji jakiegokolwiek wkładu przedłożonego przez Autora, Autor będzie zobowiązany do zaakceptowania licencji Creative Commons, którą posługuje się Wydawca na potrzeby niekomercyjnego korzystania z wkładu, oraz wyłącznej licencji do komercyjnego korzystania z wkładu.

- opłaty manipulacyjne:

• za artykuł czasopisma w czasopiśmie czystego Otwartego Dostępu: patrz https://www.degruyter.com/dg/page/article-processing-charges
• za artykuł czasopisma w czasopiśmie hybrydowego Otwartego Dostępu: 2000 EUR (dwa tysiące euro).
• wydawca może zmienić wysokość opłat manipulacyjnych przez pisemne oświadczenie złożone Instytucji na co najmniej sześć miesięcy naprzód ze skutkiem od początku następnego roku kalendarzowego. W przypadku złożenia takiego oświadczenia, Instytucja może wypowiedzieć niniejszą Umowę w terminie trzech miesięcy od złożenia tego oświadczenia. Wypowiedzenie będzie miało skutek na koniec roku kalendarzowego, którego wypowiedzenie dotyczyło
• opłaty manipulacyjne za wkład będą nakładane w takiej wysokości, jaka obowiązuje w chwili przyjęcia tego wkładu do publikacji. Powyższa zasada będzie stosować się odpowiednio do wartości procentowej zniżki przewidzianej w klauzuli

opłaty manipulacyjne są obliczane i uzgadniane między Autorem i Wydawcą. Instytucja nie ponosi żadnej odpowiedzialności finansowej za opłaty manipulacyjne, jako że płatnikiem jest Autor

Obowiązki wydawcy:

- opublikowanie Wkładu w Publikacji Otwartego Dostępu wybranej przez Autora, zgodnie ze zwyczajami branżowymi, jeżeli Wkład został przyjęty
- zidentyfikowanie każdego Autora, który jest uprawniony do zniżki wynikającej z umowy
- dostarczanie informacji o tej możliwości publikacji w modelu Otwartego Dostępu za obniżoną opłatą
- obniżenie o 10% opłat manipulacyjnych naliczanych Autorom

Program publikowania otwartego w ramach licencji konsorcyjnej CUP (licencja i program zawieszone w 2023 r.)

Licencja i program publikowania zawieszony w związku z brakiem dofinansowania w 2023 r. Instytucje zainteresowane dostępem i publikowaniem w czasopismach CUP powinny kontaktować się z Anną Abramowską, AAbramowska@ebsco.com, przedstawicielką firmy Ebsco.

Program jest przeznaczony dla autorów korespondencyjnych afiliowanych w instytucjach uczestniczących w konsorcjum. Program obejmuje 376 otwartych i hybrydowych czasopism CUP, ale autor z danej instytucji jest uprawniony do bezpłatnego publikowania otwartego tylko w czasopismach z tej kolekcji, którą subskrybuje ta instytucja, autor może to sprawdzić na dedykowanej stronie na serwerze wydawcy. W momencie akceptacji artykułu do druku autor otrzymuje email z wiadomością, że instytucja potencjalnie może pokryć APC, ale autor sam musi sprawdzić na stronie wydawcy Read and publish agreements, czy tak jest w jego przypadku. Wyjątek stanowią czasopisma będące w Ironclad (nowy system do kontraktów), które informują autora o pokryciu kosztów APC przez instytucję. W momencie przesłania artykułu do czasopisma nie ma automatycznej informacji o możliwości skorzystania z depozytu OA. Program pozwala na publikację bez opłat dla autorów artykułów przyjętych do publikacji w bieżącym roku bez ograniczenia na liczby artykułów. W 2020 r. zostało opublikowane 48 artykułów, a w 2021 r. zostało opublikowane 75 artykułów (wynik ostateczny z 20.05.2022 niższy od planowanego o 34 artykuły, których autorzy nie potwierdzili retroaktywacji). W 2022 r. zostało opublikowane 71 artykułów (dane ostateczne ze stycznia 2023 r.).

Autorzy korespondencyjni, którzy wysyłają artykuł do recenzji, powinni wykazać swoją przynależność instytucjonalną, np. podając swój identyfikator Orcid. Zalecane jest także korzystanie z emaila instytucjonalnego, co ułatwi identyfikację instytucji autora. Po recenzjach oraz po zaakceptowaniu artykułu przez zespół redakcyjny czasopisma, autor otrzyma wiadomość email wraz z linkiem do strony danego czasopisma, na której znajdują się formularze niezbędne do przygotowania umowy licencyjnej. Autor, który chce opublikować artykuł otwarty, powinien wybrać jeden z dwu formularzy w sekcji „Open Access Articles” oraz wybrać wersję licencji Creative Commons. Wybór formularza zależy od tego, czy właścicielem praw autorskich danej publikacji jest autor/autorzy publikacji, czy też jego/ich pracodawcy. Po wypełnieniu i złożeniu formularza przez autora, artykuł jest kierowany do zatwierdzenia publikacji w ramach programu przez koordynatora, a po zakończeniu procesu autor otrzyma wiadomość email z potwierdzeniem, że artykuł zostanie opublikowany w otwartym dostępie. Cały proces opisany jest krok po kroku w przewodniku „Step-by-step guide to publishing Open Access in Cambridge Journals”. Koordynatorem licencji i programu CUP od 2021 r. jest firma Ebsco, osoba kontaktowa: Anna Abramowska AAbramowska@ebsco.com.

Otwarty dostęp (open access, OA) - wolny, powszechny i trwały dostęp do cyfrowych dokumentów: treści naukowych oraz edukacyjnych. Pojęcie to jest ściśle związane z ruchem naukowym „open access” (Open Access Movement). Ruch ten działa na rzecz budowy nowego otwartego modelu komunikacji naukowej. Głównymi kanałami komunikacyjnymi, za pośrednictwem których dystrybuuje się wiedzę w tym modelu, są czasopisma, monografie i ich fragmenty, repozytoria otwarte. Istnieją także blogi naukowe, e-laboratoria, które stają się nowymi formami komunikacji.

Modele open access:

Złota droga otwartego dostępu / Gold Open Access - czasopismo zapewnia otwarty dostęp do wszystkich artykułów na swojej stronie internetowej bez barier technologicznych (na przykład bez konieczności logowania się), finansowych (za darmo) i prawnych (na otwartych licencjach lub przynajmniej w ramach gratis open access). Często otwarte czasopisma, szczególnie zagraniczne, wprowadzają wymóg opłat dla autorów zamieszczających w nich publikacje (tak zwane opłaty APC – article processing charge). W Polsce – dzięki finansowaniu ze środków statutowych lub innych środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego – zdecydowana większość otwartych czasopism nie pobiera tak zwanych opłat APC od autorów. Niektóre czasopisma stosują model hybrydowy: tylko pojedyncze artykuły, których autorzy, instytucje czy fundatorzy wniosą opłatę, zostają opublikowane w otwartym dostępie.

Zielona droga otwartego dostępu / Green Open Access - autorzy publikują w dowolnym piśmie naukowym, a później sami udostępniają ostateczną wersję artykułu do publicznego wykorzystania w repozytorium instytucjonalnym, repozytorium centralnym, repozytorium dziedzinowym lub na stronie autorskiej. Do repozytorium najczęściej trafia postprint – zrecenzowana, ostateczna wersja tekstu dostarczona przez autora (rzadziej przez wydawcę). Możliwość bezpośredniego udostępniania tekstów w otwartym repozytorium przez autorów zależy od polityki wydawcy. Niektórzy wydawcy, nawet w wypadku czasopism zamkniętych, zezwalają na deponowanie w otwartym repozytorium różnych wersji (na przykład preprint lub postprint) opublikowanych tekstów. Nierzadko wydawcy nakładają wymóg tak zwanego embarga czasowego, to znaczy zdeponowanie tekstu w repozytorium jest możliwe po upływie pół roku (nauki ścisłe, techniczne i nauki o życiu) lub roku (nauki społeczne i humanistyczne) od daty ukazania się w czasopiśmie.

Licencje Creative Commons - zestaw wzorców umów licencyjnych, na podstawie których twórca udostępnia, pod określonymi warunkami, swój utwór objęty majątkowymi prawami autorskimi. Zasada „wszelkie prawa zastrzeżone” została tu zastąpiona zasadą „pewne prawa zastrzeżone”. Licencje te są tworzone i utrzymywane przez organizację Creative Commons:

	PUBLIC DOMAIN Znak Domeny Publicznej	Znak ten jest oznaczeniem służącym identyfikacji danego utworu jako należącego do domeny publicznej (zazwyczaj dzieje się tak, jeśli autorskie prawa majątkowe wygasną lub utwór nigdy nie był przedmiotem prawa autorskiego). Utwór taki można wykorzystywać, rozpowszechniać i zmieniać, nawet w celach komercyjnych, bez konieczności uzyskania zgody autora.
	CC-BY Uznanie autorstwa	Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie pod warunkiem oznaczenia autorstwa. Jest to licencja gwarantująca najszersze swobody licencjobiorcy.
	CC-BY-SA Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach	Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu pod warunkiem oznaczenia autorstwa. W wypadku stworzenia utworu zależnego, należy swoje dzieło rozpowszechniać na tej samej licencji, co oryginał.
	CC-BY-NC Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne	Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, remiksowanie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu pod warunkiem oznaczenia autorstwa, jedynie w celach niekomercyjnych. Jednak utwory zależne mogą zostać objęte inną licencją.
	CC-BY-ND Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych	Licencja ta pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu zarówno w celach komercyjnych, jak i niekomercyjnych, pod warunkiem oznaczenia autorstwa utworu i zachowania go w oryginalnej postaci (nie tworzenia utworów zależnych)
	CC-BY-NC-SA Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach	Licencja ta pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych, pod warunkiem oznaczenia autorstwa i objęcia utworów zależnych tą samą licencją.
	CC-BY-NC-ND Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych	Licencja ta pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych, pod warunkiem oznaczenia autorstwa i zachowania utworu w oryginalnej postaci (nie tworzenia utworów zaleznych).

Dzięki licencjom proces tworzenia i wymiany treści w internecie jest łatwy i zgodny z obowiązującym prawem. W tej chwili CC jest ruchem międzynarodowym a licencje ciągle podlegają zmianom. Najnowszą wersją licencji jest wersja 4.0.
Są cztery podstawowe warunki licencji CC: BY, NC, SA, ND. Zasada tworzenia licencji jest zawsze taka sama. Autor dzieła zachowuje prawa autorskie osobiste, dlatego też w każdej licencji będzie występował warunek BY zobowiązujący użytkownika dzieła do podania nazwiska/pseudonimu twórcy. Następnie twórca określa na jakich zasadach można jego utwór wykorzystywać. Czy czytelnik może go kopiować lub rozpowszechniać, czy zezwala mu się na zmienianie oryginału lub zakazuje wykorzystywania komercyjnego. Do określenia tych zasad służą pozostałe warunki: NC, SA, ND.
BY - Uznanie autorstwa oznacza, że należy zamieścić informację o autorze bądź licencjodawcy utworu.
NC - Użycie niekomercyjne oznacza, że nie wolno używać tego utworu w celu uzyskania korzyści majątkowej lub pieniężnego wynagrodzenia.
SA - Na tych samych warunkach oznacza, że każdy utwór zależny stworzony na podstawie oryginału należy opublikować na tej samej licencji, co oryginał.
ND - Bez utworów zależnych oznacza, że wolno używać utworu jedynie w jego oryginalnej formie, nie można dokonywać żadnych przekształceń ani adaptacji.
creative_commons

Istnieje także licencja 0, w której twórca zrzeka się praw autorskich, co oznacza, że licencja ta zezwala na dowolne wykorzystanie utworu bez wymogu podania nazwiska autora.
Zapraszamy do skorzystania z infografiki przygotowanej przez zespół CC Polska.

Otwarta nauka: prawo autorskie i wolne licencje

Otwarty dostęp (open access) dotyczy udostępniania bez barier finansowych, technologicznych i prawnych publikacji naukowych powstałych dzięki finansowaniu ze środków publicznych w celu umożliwienia ich wykorzystania przez naukowców, studentów, przedsiębiorców i całe społeczeństwo. Ruch Open Access upowszechnił się na świecie pod koniec XX wieku i od kilkunastu lat dynamicznie się rozwija. Istnieje wiele dobrych praktyk w tym zakresie – polityki otwartego dostępu przyjęło wiele czołowych instytucji badawczych lub finansujących badania na świecie, na przykład Uniwersytet Harvarda, Uniwersytet Cambridge, Brytyjska Rada Badań (Research Councils UK), Komisja Europejska w ramach programu Horyzont 2020, Narodowe Instytuty Zdrowia w Stanach Zjednoczonych, Fundacja Wellcome Trust, Fundacja Billa i Melindy Gatesów, i setki innych organizacji. Popularność otwartego dostępu rośnie również w Polsce – dzięki działaniom samych naukowców, bibliotek naukowych, Koalicji Otwartej Edukacji, Obywateli Nauki, Platformy Otwartej Nauki i innych podmiotów. Otwarty dostęp jest również popierany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW), które w październiku 2015 roku przyjęło Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce. Dokument zawiera rekomendacje dla jednostek naukowych, uczelni, naukowców oraz podmiotów finansujących badania (Narodowe Centrum Nauki, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju). Zalecane jest między innymi przyjmowanie polityk otwartego dostępu przez uczelnie i jednostki naukowe, tworzenie otwartych repozytoriów, otwieranie doktoratów, przechodzenie czasopism naukowych na modele otwarte, organizowanie działań informacyjnych na temat otwartego dostępu.

Coraz więcej polskich czasopism naukowych funkcjonuje w modelu otwartym – otwiera dostęp do artykułów z chwilą publikacji lub po upływie tak zwanego embarga czasowego. Jednocześnie jednak wiedza na temat otwartego dostępu w polskim środowisku naukowym jest wciąż niewystarczająco ugruntowana i usystematyzowana. Istnieje nadal wiele mitów dotyczących otwartego dostępu, których źródłem bywa brak pogłębionej wiedzy lub brak praktycznych wskazówek, jak stosować zasady otwartego dostępu. Podstawową zasadą otwartego dostępu jest udostępnianie publikacji w wersji cyfrowej w internecie z poszanowaniem praw autorskich. Oznacza to zwrócenie uwagi na szczególną rolę wolnych licencji prawnoautorskich we wdrażaniu modelu otwartego dostępu (szczególnie licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa). Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom środowiska naukowego, bibliotekarzy i popularyzatorów otwartego dostępu, przygotowałyśmy niniejszą broszurę, która przystępnie prezentuje najważniejsze pojęcia z zakresu otwartego dostępu, praw autorskich, licencji Creative Commons, złotej i zielonej drogi otwartego dostępu, danych badawczych, a także informacje dotyczące innych ważnych zagadnień. Publikacja powstała dzięki finansowaniu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w związku ze szkoleniami na temat praw autorskich i wolnych licencji, które zostały zorganizowane i przeprowadzone w grudniu 2017 roku.

Majdecka, E., Strycharz, K., Otwarta nauka: prawo autorskie i wolne licencje, Warszawa 2018

Zasoby Open Access to bazy, platformy, aplikacje i przewodniki ułatwiające wyszukiwanie publikacji pełnotekstowych w otwartym dostępie: 

Directory of Open Access Journals (DOAJ) jest serwisem Open Access, który indeksuje największy zbiór czasopism recenzowanych, publikowanych przez różne wydawnictwa uczelniane i towarzystwa naukowe (w tym z zakresu nauk technicznych i ścisłych), dostępnych dla użytkowników na wolnych licencjach.
Serwis zapewnia dostęp do pełnych tekstów i umożliwia przeglądanie tytułów czasopism wg dziedzin, szukanie tytułów czasopism w indeksie alfabetycznym i wyszukiwanie artykułów według słów kluczowych. W obrębie niektórych, pojedynczych tytułów istnieją wewnętrzne narzędzia wyszukiwawcze.

Serwis Sherpa/RoMEO (Rights MEtadata for Open archiving) to bezpłatny serwis, który umożliwia zapoznanie się z polityką wydawców w zakresie praw autora do zamieszczania materiałów w repozytoriach, bazach open access oraz na stronie własnej. Wyszukiwarka pozwala na uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy autor ma prawo zamieścić swój artykuł z danego czasopisma, w tego rodzaju źródłach

Drapieżne wydawnictwa otwartego dostępu (zjawisko określane także jako drapieżne czasopisma lub drapieżna nauka) – nieetyczny (choć zwykle legalny) model biznesowy niektórych wydawnictw naukowych. Model ten opiera się na publikacji artykułów naukowych, zwykle w formie otwartego dostępu w czasopismach naukowych, w zamian za uiszczenie przez autora opłaty. Wydawnictwa tego typu nie przeprowadzają odpowiedniego procesu recenzji naukowych i publikują wszystkie nadesłane prace. Czasem podają fałszywe informacje nt. swojego zespołu redaktorskiego, procesu recenzji czy wskaźnika cytowań. Tytuły czasopism drapieżnych czasem bardzo przypominają tytuły uznanych czasopism naukowych, a w skrajnych przypadkach oszuści podszywają się pod renomowane czasopisma.

Wedle definicji przyjętej przez Narodowe Centrum Nauki predatory journals to „czasopisma, w których publikowane prace naukowe nie podlegają ocenie eksperckiej lub wykonana jest ona w oparciu o bardzo niskie standardy. Czasopisma te mają charakter wydawnictw publikujących w tzw. otwartym dostępie (open access), często oferują swe usługi po wygórowanych cenach, z krótkim procesem publikacyjnym”.

Powiązanym zjawiskiem są tzw. drapieżne konferencje (ang. predatory conferences lub predatory meetings), które zwykle akceptują wszelkie prezentacje, bez kontroli ich jakości, oraz wieloautorskie monografie publikowane w wydawnictwach quasi-naukowych.

• Publikacja Tomasza Burdzika pt. Drapieżne czasopisma jako przykład nieetycznego publikowania
• Lista drapieżnych wydawnictw sporządzona przez Jeffreya Bealla