Publikowanie

Zakładka publikowanie zawiera informacje dotyczące otwartego publikowania oraz indywidualnego oznaczania autorów publikacji w systemie ORCID i wynikających z tego korzyści.

Informacje ogólne - Plan S

Plan S – obowiązek publikowania otwartego

Plan S to inicjatywa agencji i fundacji finansujących badania naukowe zrzeszonych w cOAlition S zawiązanej we wrześniu 2018 roku. Narodowe Centrum Nauki należy do koalicji od samego początku jej istnienia. Celem Planu S jest wprowadzenie od 2021 roku natychmiastowego otwartego dostępu do publikacji naukowych opisujących rezultaty badań finansowanych z publicznych lub niepublicznych grantów przyznanych przez krajowe, regionalne lub międzynarodowe instytucje finansujące i rady ds. badań naukowych. Plan S opiera się na 10 zasadach uzupełnionych o szczegółowe wytyczne dotyczące artykułów naukowych.
Instytucje i autorzy zachowają naturalnie prawa autorskie do swoich prac, wskazane będzie jednak publikowanie na licencji Creative Commons. Samo publikowanie ma następować w ramach otwartych czasopism (możliwie wysokiej jakości), czy w bazach/repozytoriach Open Access.
Należy pamiętać, że publikowanie w Otwartym Dostępie przenosi koszty wydania na autora bądź – jak się zdecydowanie zaleca – na instytucję finansującą.
Plan S zakłada wydawanie w modelu Open Access nie tylko artykułów naukowych, ale również monografii, rozdziałów oraz udostępnianie wyników badań.

Zasady i implementacja
• Plan S - tekst w języku angielskim, dostępny na stronie cOAlition S

• Plan S - tłumaczenie na język polski, dostępne w serwisie Otwarta Nauka

Wyszukiwarka sprawdzająca zgodność z Planem S - The Journal Checker Tool (JCT)

Nowe narzędzie opracowane przez cOAlition S, które umożliwia naukowcom i badaczom szybkie sprawdzenie czy czasopismo, do którego planują przesłać swoją publikację, przestrzega polityki otwartego dostępu dostosowanej do Planu S. Narzędzie jest obecnie publicznie dostępne w fazie testowej (BETA).

ORCID

ORCID to unikalny identyfikator dla autorów publikacji naukowych, który składa się z 16 cyfr podzielonych na cztery części oraz zapisanych w formie HTTPS URL ( np. https://orcid.org/0000-0005-1299-4199 ).

ORCID jest organizacją not-for-profit i rejestracja identyfikatora jest bezpłatna.
Numer ORCID wykorzystywany jest między innymi przy rejestracji i wysyłaniu artykułów naukowych do Wydawców (np. IEEE, WILEY, SPRINGER), przy identyfikacji autorów składających wnioski grantowe np. w programie HORYZONT 2020, czy jako narzędzie pozwalające na zapoznanie się z dorobkiem naukowym danego autora. Za jego pomocą można w prosty sposób w jednym miejscu przedstawić swój dorobek publikacyjny.
Publikacje do portalu ORCID można dodawać automatycznie za pomocą funkcji "Search & Link" między innymi z takich baz jak Scopus lub z platformy Publons (dawniej Web of Science ResearcherID). Publikacje, które nie są indeksowane w wymienionych bazach można także dodać ręcznie.
Oprócz publikacji, do profilu można dodać takie informacje jak biogram, słowa kluczowe, historię zatrudnienia, czy wykształcenie oraz prowadzone badania.
Identyfikator ORCID pojawia się w coraz większej liczbie baz danych przy afiliacjach autora (np. Scopus czy Web of Science).

Materiały instruktażowe:

Program otwartego publikowania - Elsevier

Program publikowania otwartego Elsevier w ramach licencji krajowej 2022-2024

W styczniu 2023 został wznowiony program A dla artykułów wysłanych do czasopism w 2023 r. z nową pulą 1013 artykułów, przy czym zmienia się lista czasopism objętych tym programem (patrz link do nowej listy poniżej), co jest powiązane z ograniczeniem zakresu licencji na dostęp do czasopism. Bez przerwy działa program B dla artykułów wysłanych do czasopism w 2021 r. Afiliacja autorów w programach A i B jest weryfikowana przez lokalnych administratorów w instytucjach. Kontakt do lokalnych administratorów można uzyskać pod adresem wbn@icm.edu.pl.

Czasopisma hybrydowe objęte programem w 2023 r. (przy problemach z otworzeniem należy zapisać plik na dysku)
Lista instytucji uprawnionych do programu (aktualizacja 12.01.2023)
Prezentacja formularza Rights and Access dla programu A (aktualizacja 25.10.2021)

Umowa na licencję krajową Elsevier 2022-2024 obejmuje tylko program A, czyli publikację ograniczonej liczby artykułów, które są zwolnione z opłaty Article Processing Charge (APC). W styczniu 2023 r. program został wznowiony dla artykułów wysłanych do czasopism w 2023 r. z nową pulą 1013 artykułów i nową listą czasopism objętych programem. W 2022 r. zostało opublikowane 1013 artykułów oraz – w związku z opóźnieniem podpisania umowy Elsevier i odroczeniem przez Elsevier zamknięcia programu – dodatkowe 465 artykułów (dane z Elsevier 21.12.2022 skorygowane 27.01.2023). Na mocy poprzedniej umowy na licencję krajową Elsevier 2019-2021 wciąż działa program B (APC płatne przez autorów z 10% rabatu) dla artykułów wysłanych do czasopism jeszcze w 2021 r.

Które czasopisma i jaki rodzaj artykułów są objęte programem?

Program A od 2023 r. obejmuje 1124 czasopisma hybrydowe pochodzące z 7 kolekcji tematycznych Science Direct zgodnie z ograniczeniem licencji krajowej wprowadzonym w grudniu 2022: Biochemistry, Genetics and Molecular Biology, Computer Science, Engineering, Health Sciences, Immunology and Microbiology, Mathematics i Physics and Astronomy; oraz z grupy Lancet. Program nie obejmuje czasopism gold open access i niektórych czasopism współwydawanych przez Elsevier, w których publikacje otwarte są finansowane na specjalnych zasadach i nie mogą być realizowane w ramach programu krajowego. Programy obejmują następujące typy artykułów: Case Reports, Data, Full Length Articles, Micro Articles, Software, Reviews, Replication Study, Short Communications, Short Surveys, Videos, Practice Guidelines i Protocols, patrz opis typów.

Które opłaty są objęte programem?

Jedyną opłatą objętą programem jest Article Processing Charge (APC). Autorzy publikujący w programie A są zwolnieni z opłaty APC, co jest prezentowane przez Elsevier w formularzu Rigts and Access jako 100% rabat. Katalogowe ceny APC (bez rabatu) są dostępne na stronie wydawcy, ale cennik ten zawiera tylko informacje dla podstawowego typu artykułu Full Length Article, oraz nie uwzględnia dodatkowych zniżek do APC, które mogą być stosowane przez redakcje. Wiążące informacje o cenie APC dla danego artykułu przed i po rabacie z tytułu programu A i B są widoczne dla autora już po przyjęciu artykułu do publikacji w formularzu Rights and Access opisanym poniżej w sekcji “Kiedy i jak można zgłosić artykuł do programu?” oraz dla administratora w systemie EOAP.

Niektóre czasopisma pobierają dodatkowe opłaty, np. opłatę od liczby stron (“Page Charges”), opłatę za przyjęcie manuskryptu (“Submission Fee”) lub za dodatkowe usługi, które mogą być zamówione przez autora (odbitki, kolorowe rysunki w wersji drukowanej itp.). Opłaty te są opisane w instrukcjach dla autorów na stronach domowych poszczególnych czasopism oraz są wskazane w korespondencji z redakcją lub na specjalnej stronie, do której autor zostaje skierowany przez redakcję po akceptacji artykułu do druku. Opłaty te nie są podane w opisanym poniżej formularzu Rights and Access, w którym wskazana jest tylko opłata APC. Dodatkowe opłaty są rozliczane między czasopismem i autorem na podstawie osobnej faktury. Opłata “Page Charges” ma zastosowanie niezależnie od otwartego lub subskrypcyjnego modelu publikacji i wg informacji z marca 2021 r. jest stosowana przez kilkanaście czasopism, ale przy publikacji w dowolnym czasopiśmie autor powinien sprawdzić aktualne zasady na stronie danego czasopisma.

Kto i z jakiej instytucji może korzystać z programu?

Program jest przeznaczony dla autorów korespondencyjnych afiliowanych w instytucjach, które są objęte licencją krajową Elsevier oraz założyły konto administracyjne w systemie Elsevier Open Access Platform (EOAP) do weryfikacji afiliacji swoich autorów, patrz lista instytucji. Wg umowy autor korespondencyjny jest jedynym autorem, który zarządza procesem publikacji artykułu od przesłania do akceptacji i prowadzi korespondencję w tej sprawie z Elsevier. Instytucje zainteresowane założeniem konta EOAP mogą zgłaszać się na adres wbn@icm.edu.pl.

Kiedy i jak można zgłosić artykuł do programu?

Program dostępny jest dla artykułów wysłanych do czasopism w roku 2023 i można z niego skorzystać dopiero po zaakceptowaniu artykułu do publikacji, jeśli pula programu nie została wyczerpana (informacja o możliwym rabacie, którą autorzy widzą składając manuskrypt do czasopisma jest jedynie sygnałem, że publikacja spełnia podstawowe kryteria programu). Autor korespondencyjny, którego artykuł został zrecenzowany i zaakceptowany do publikacji, otrzymuje od Elsevier link do formularza Rights and Access. Formularz służy do wyboru publikacji w modelu subskrypcyjnym lub otwartym (gold open access) oraz umożliwia skorzystanie z programu dla polskich autorów. W formularzu należy wskazać organizację, która powinna być zgodna z afiliacją lub jedną z afiliacji przypisanych do autora korespondencyjnego na stronie tytułowej artykułu. Jeśli organizacja, czasopismo oraz typ artykułu są objęte polskim programem, to formularz automatycznie wyświetli autorowi opcję publikacji otwartej w ramach program. Jeśli artykuł kwalifikuje się do programu i pula tego programu nie jest wyczerpana w momencie wypełniania formularza, to formularz wyświetli opcję zwolnienia z opłaty APC, patrz prezentacja formularza dla programu. Po wyczerpaniu dostępnej puli artykuły mimo wstępnego wyboru modelu otwartego są publikowane w modelu subskrypcyjnym.

W przypadku wyboru opcji publikacji otwartej autor musi także wybrać w dalszej części formularza typ licencji CC-BY lub CC-BY-NC-ND. Od marca 2022 w niektórych czasopismach Elsevier jest także do wyboru opcja licencji CC-BY-NC. Autor może wybrać licencję według własnego uznania, ale zwracamy uwagę, że licencja CC-BY jest wymagana w Planie S, którego sygnatariuszem jest m.in. NCN, patrz informacja na stronie NCN. Po wybraniu przez autora opcji publikacji otwartej w programie artykuł zostanie przesłany do weryfikacji, po której autor dostanie kolejnego emaila z informacją o wyniku weryfikacji. Uwaga: autor według własnego uznania może wybrać tradycyjną bezpłatną publikację artykułu (opcja „subskrypcja”) i nie będzie to skutkować żadnym ograniczeniem dostępu do programu w przyszłości.

Jak przebiega weryfikacja artykułów zgłoszonych do programu?

Informacja o artykule zgłoszonym do programu jest przesyłana przez Elsevier do lokalnego administratora w instytucji, który za pomocą konta w systemie EOAP dokonuje weryfikacji, czy autor jest afiliowany w instytucji oraz czy wskazał tę afiliację na stronie tytułowej artykułu. W razie wątpliwości lokalny administrator kontaktuje się z autorem.

Gdzie można uzyskać pomoc w sprawie programu?

Wszelkie pytania dotyczące programu można kierować do wydawnictwa Elsevier na adres support@elsevier.com oraz do WBN na adres wbn@icm.edu.pl. W przypadku problemów z publikacją konkretnego artykułu wskazane jest podanie w korespondencji identyfikatora DOI, o ile jest on już przypisany do artykułu. Informacja o polskim programie jest także dostępna na stronie Elsevier

Program otwartego publikowania - Emerald

Program publikowania otwartego w ramach licencji konsorcyjnej Emerald (licencja i program zawieszone w 2023 r.)
Licencja i program publikowania zawieszony w związku z brakiem dofinansowania w 2023 r. Instytucje zainteresowane dostępem i publikowaniem w czasopismach Emerald powinny kontaktować się z Radką Krivankovą, rkrivankova@emerald.com, przedstawicielką firmy Emerald.

Program otwartego publikowania - Springer

Program publikowania otwartego Springer w ramach licencji krajowej 2022-2024
Ostatnia aktualizacja 10.03.2023: w 2023 r. dostępna jest niewykorzystana część (496 artykułów) z puli z 2022 r. oraz nowa pula 1350 artykułów. Do tej pory od początku roku opublikowano 300 artykułów. Afiliacja autorów w programie jest weryfikowana wyłącznie przez lokalnych administratorów w instytucjach. Kontakt do lokalnych administratorów można uzyskać pod adresem wbn@icm.edu.pl.

Czasopisma Springer objęte programem (lista zaktualizowana 28.12.2022)
Lista instytucji uprawnionych do programu (aktualizacja 12.01.2023)
Prezentacja formularza dla autorów Open Access Systems Solution

Program umożliwia autorom afiliowanym w polskich instytucjach akademickich publikowanie artykułów otwartych na licencji CC-BY w czasopismach hybrydowych Springer. Koszty publikacji artykułów w ramach programu są pokrywane z opłaty za licencję krajową Springer ze środków MEiN. W latach 2010-2018 program był finansowany jako dodatek do krajowej licencji akademickiej na dostęp do czasopism Springer. Od 2019 r. umowa na licencję krajową Springer (umowa odnowiona w 2022 r. na okres 2022-2024) ma charakter umowy transformacyjnej, w której większa część opłaty licencyjnej jest przeznaczona na publikowanie otwarte, a mniejsza część stanowi opłatę za dostęp do artykułów subskrypcyjnych. Rozwiązanie to związane jest z założeniem, że udział artykułów otwartych w czasopismach hybrydowych będzie stopniowo rósł, aż do całkowitej transformacji czasopism do modelu otwartego, co jest zgodne z Planem S. W 2020 r. program Springer obejmował 2133 artykuły i limit ten został wyczerpany w połowie listopada 2020 r. W 2021 w programie zostało opublikowanych 2163 artykułów i został zamknięty 14 lutego 2022 r. wraz z wyczerpaniem dostępnej puli. Program w 2022 r. obejmował zmniejszoną w stosunku do 2021 r. pulę 1311 artykułów, która została udostępniona w lipcu 2022 r. po potwierdzeniu finansowania z MEiN, i z której w 2022 r. wykorzystano 815 artykułów. W 2023 r. dostępna jest niewykorzystana część (496 artykułów) z puli z 2022 r. oraz nowa pula 1350 artykułów.

Kto może korzystać z programu?

Program przeznaczony jest dla autorów korespondencyjnych afiliowanych w instytucjach, które są objęte licencją krajową Springer oraz założyły konto administracyjne Article Approval Service (AAS) do weryfikacji afiliacji swoich autorów, patrz lista instytucji. Afiliacja autora korespondencyjnego powinna być podana w nagłówku artykułu z dokładnością wystarczającą do jednoznacznej identyfikacji z powyższą listą. Autor korespondencyjny może podać w artykule więcej niż jedną afiliację i wystarczy, aby przynajmniej jedna z nich była zgodna z listą. Afiliacja ewentualnych współautorów artykułu nie ma znaczenia dla programu.

Które czasopisma i jakie artykuły są objęte programem?

Program obejmuje 1917 czasopism z podstawowej kolekcji Springer oraz 20 czasopism ADIS, patrz katalog 2023. Są to czasopisma hybrydowe z wyjątkiem 11 czasopism Springer, które w 2022 r. były hybrydowe a w 2023 r. przechodzą na model w pełni otwarty, patrz informacja “Type of open access” w katalogu. Program nie obejmuje czasopism otwartych BioMed Central oraz SpringerOpen. Program obejmuje artykuły typu OriginalPaper, ReviewPaper, BriefCommunication oraz ContinuingEducation. Program nie obejmuje EditorialNotes, News, Letters.

Jak korzystać z programu?

Po przyjęciu artykułu do publikacji autor korespondencyjny otrzymuje email, który zawiera link służący do zakończenia procesu publikacji. Link prowadzi na stronę, na której należy kliknąć ‘Request login email’ (patrz prezentacja, str. 3), po czym autor otrzyma drugi email z linkiem do formularza Open Access Systems Solution. W formularzu autor korespondencyjny musi wskazać swoją afiliację (patrz prezentacja, str. 5) na liście, która zawiera instytucje objęte umowami na publikowanie otwarte ze Springerem. Wybrana afiliacja musi być jedną z afiliacji autora podanych w artykule. Na liście w formularzu występują nazwy angielskie polskich instytucji, ale wybór z tej listy służy wyłącznie potwierdzeniu afiliacji przez autora, natomiast w artykule może występować nazwa instytucji w dowolnej wersji językowej. Jeśli w momencie wypełniania formularza pula artykułów w programie na danych rok nie jest jeszcze wyczerpana i system rozpozna wybraną instytucję jako należącą do programu, to formularz wyświetli informację “Open access at no cost to you” (patrz prezentacja, str. 6), która dotyczy umowy krajowej obejmującej wszystkie polskie instytucje akademickie zgłoszone do licencji Springer. Po kliknięciu w ‘Yes, submit for approval’ informacja o artykule zostanie wysłana do lokalnego administratora w instytucji w celu weryfikacji afiliacji. O wyniku weryfikacji autor zostanie powiadomiony emailem (patrz prezentacja, str. 9). Akceptacja publikacji w programie OA oznacza, że koszt publikacji zostanie pokryty z opłaty za licencję krajową wniesioną do Springera przez ICM i finansowaną ze środków MNiSW.

Opisana powyżej procedura jest wykorzystywana przez Springera do obsługi większości czasopism hybrydowych, za wyjątkiem niektórych czasopism, które na liście czasopism w kolumnie J zostały oznaczone jako niestandardowe. W przypadku tych czasopism autor korespondencyjny otrzyma specjalne instrukcje postępowania od redakcji. Także w takim przypadku informacja o artykule zostanie wysłana do lokalnego administratora w instytucji w celu weryfikcaji afiliacji.

Gdzie można uzyskać pomoc w sprawie programu?

Wszelkie pytania dotyczące publikowania otwartego w czasopismach hybrydowych można kierować bezpośrednio do wydawnictwa Springer Nature pod adres oa.verification@springernature.com. W razie dalszych problemów prosimy kontaktować się z obsługą WBN pod adresem wbn@icm.edu.pl. Informacje o programie są także dostępne na stronie wydawcy Poland Read and Publish agreement.

Program otwartego publikowania - MDPI (Multidisciplinary Digital Publishing Institute)

MDPI (Multidisciplinary Digital Publishing Institute) jest szwajcarskim wydawcą ponad 200 czasopism publikowanych w modelu Open Access.
Wiele z nich jest indeksowanych w Web of Science i posiada wskaźnik Impact Factor. Zakres tematyczny obejmuje między innymi chemię, materiałoznawstwo, nauki medyczne, fizykę, biologię, inżynierię, ochronę środowiska, nauki społeczne i humanistyczne, ekonomię, informatykę oraz matematykę.

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski przystąpił do programu Institutional Open Access Program (IOAP) wydawnictwa MDPI, na mocy którego, wszyscy pracownicy Uniwersytetu mogą publikować swoje artykuły z 10% zniżką w czasopismach tego wydawcy.

Aby dodać artykuł do bazy należy:

zarejestrować się (zakładka Register w prawym górnym rogu strony)
zalogować się na swoje konto
wybrać opcję Submit My Manuscript

Aby uzyskać rabat za publikację artykułu należy:

po dodaniu artykułu do bazy wybrać opcję Display Submitted Manuscripts
z prezentowanej listy instytucji wybrać University of Warmia and Mazury

Informacje przydatne dla autorów, wydawców oraz użytkowników zainteresowanych dostępem do pełnych tekstów artykułów bieżących i archiwalnych:

Program otwartego publikowania - de Gruyter

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie podpisał z Wydawnictwem Walter de Gruyter w Berlinie umowę, na mocy której pracownicy UWM otrzymują możliwość publikacji w modelu Otwartego Dostępu za obniżoną o 10% opłatą manipulacyjną.

Definicje:

„Wkład” oznacza artykuł czasopisma napisany przez Autora i przyjęty do publikacji w ramach Publikacji Otwartego Dostępu;

„Opłata manipulacyjna” oznacza opłatę za publikację Wkładu przewidzianą w umowie, a która będzie opłacana przez Autora na podstawie odrębnej umowy;

„Autor” oznacza nauczyciela akademickiego lub studenta albo innego współpracownika Instytucji, którego Instytucja upoważniła do publikacji jego wkładu w Publikacji;

„Publikacja Otwartego Dostępu” oznacza którekolwiek czasopismo wydawane przez Wydawcę w dowolnym czasie w okresie obowiązywania niniejszej Umowy, które nie wymaga od czytelników uiszczenia opłaty za dostęp do jego treści (czysta publikacja Otwartego Dostępu), lecz za to nakłada opłatę manipulacyjną na autora wkładu tam publikowanego, na określoną instytucję lub na innego sponsora; ta definicja dotyczy także czasopism wydawanych w modelu prenumeraty, które publikują niektóre z artykułów zgodnie z tymi zasadami (hybrydowa publikacja Otwartego Dostępu).

Niezależność redakcyjna:

- wybór materiałów przeznaczonych do publikacji w Publikacjach Otwartego Dostępu następuje całkowicie wedle uznania Wydawcy lub redaktorów Publikacji Otwartego Dostępu;

- wkład będzie uznany za wybrany do publikacji, gdy jego autor/autorzy zostaną zawiadomieni o tym, że został przyjęty.

Warunki publikacji:

- po przyjęciu do publikacji jakiegokolwiek wkładu przedłożonego przez Autora, Autor będzie zobowiązany do zaakceptowania licencji Creative Commons, którą posługuje się Wydawca na potrzeby niekomercyjnego korzystania z wkładu, oraz wyłącznej licencji do komercyjnego korzystania z wkładu.

- opłaty manipulacyjne:

za artykuł czasopisma w czasopiśmie czystego Otwartego Dostępu: patrz https://www.degruyter.com/dg/page/article-processing-charges
za artykuł czasopisma w czasopiśmie hybrydowego Otwartego Dostępu: 2000 EUR (dwa tysiące euro).
wydawca może zmienić wysokość opłat manipulacyjnych przez pisemne oświadczenie złożone Instytucji na co najmniej sześć miesięcy naprzód ze skutkiem od początku następnego roku kalendarzowego. W przypadku złożenia takiego oświadczenia, Instytucja może wypowiedzieć niniejszą Umowę w terminie trzech miesięcy od złożenia tego oświadczenia. Wypowiedzenie będzie miało skutek na koniec roku kalendarzowego, którego wypowiedzenie dotyczyło
opłaty manipulacyjne za wkład będą nakładane w takiej wysokości, jaka obowiązuje w chwili przyjęcia tego wkładu do publikacji. Powyższa zasada będzie stosować się odpowiednio do wartości procentowej zniżki przewidzianej w klauzuli

opłaty manipulacyjne są obliczane i uzgadniane między Autorem i Wydawcą. Instytucja nie ponosi żadnej odpowiedzialności finansowej za opłaty manipulacyjne, jako że płatnikiem jest Autor

Obowiązki wydawcy:

- opublikowanie Wkładu w Publikacji Otwartego Dostępu wybranej przez Autora, zgodnie ze zwyczajami branżowymi, jeżeli Wkład został przyjęty
- zidentyfikowanie każdego Autora, który jest uprawniony do zniżki wynikającej z umowy
- dostarczanie informacji o tej możliwości publikacji w modelu Otwartego Dostępu za obniżoną opłatą
- obniżenie o 10% opłat manipulacyjnych naliczanych Autorom

OKRES OBOWIĄZYWANIA UMOWY I JEJ WYPOWIEDZENIE

Okres obowiązywania niniejszej Umowy do 31 grudnia 2023 r.

Program publikowania otwartego w ramach licencji konsorcyjnej CUP

Program publikowania otwartego w ramach licencji konsorcyjnej CUP (licencja i program zawieszone w 2023 r.)
Licencja i program publikowania zawieszony w związku z brakiem dofinansowania w 2023 r. Instytucje zainteresowane dostępem i publikowaniem w czasopismach CUP powinny kontaktować się z Anną Abramowską, AAbramowska@ebsco.com, przedstawicielką firmy Ebsco.

Otwarty dostęp - Open Access

Otwarty dostęp (open access, OA) - wolny, powszechny i trwały dostęp do cyfrowych dokumentów: treści naukowych oraz edukacyjnych. Pojęcie to jest ściśle związane z ruchem naukowym „open access” (Open Access Movement). Ruch ten działa na rzecz budowy nowego otwartego modelu komunikacji naukowej. Głównymi kanałami komunikacyjnymi, za pośrednictwem których dystrybuuje się wiedzę w tym modelu, są czasopisma, monografie i ich fragmenty, repozytoria otwarte. Istnieją także blogi naukowe, e-laboratoria, które stają się nowymi formami komunikacji.

Modele open access:

Złota droga otwartego dostępu / Gold Open Access - czasopismo zapewnia otwarty dostęp do wszystkich artykułów na swojej stronie internetowej bez barier technologicznych (na przykład bez konieczności logowania się), finansowych (za darmo) i prawnych (na otwartych licencjach lub przynajmniej w ramach gratis open access). Często otwarte czasopisma, szczególnie zagraniczne, wprowadzają wymóg opłat dla autorów zamieszczających w nich publikacje (tak zwane opłaty APC – article processing charge). W Polsce – dzięki finansowaniu ze środków statutowych lub innych środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego – zdecydowana większość otwartych czasopism nie pobiera tak zwanych opłat APC od autorów. Niektóre czasopisma stosują model hybrydowy: tylko pojedyncze artykuły, których autorzy, instytucje czy fundatorzy wniosą opłatę, zostają opublikowane w otwartym dostępie.

Zielona droga otwartego dostępu / Green Open Access - autorzy publikują w dowolnym piśmie naukowym, a później sami udostępniają ostateczną wersję artykułu do publicznego wykorzystania w repozytorium instytucjonalnym, repozytorium centralnym, repozytorium dziedzinowym lub na stronie autorskiej. Do repozytorium najczęściej trafia postprint – zrecenzowana, ostateczna wersja tekstu dostarczona przez autora (rzadziej przez wydawcę). Możliwość bezpośredniego udostępniania tekstów w otwartym repozytorium przez autorów zależy od polityki wydawcy. Niektórzy wydawcy, nawet w wypadku czasopism zamkniętych, zezwalają na deponowanie w otwartym repozytorium różnych wersji (na przykład preprint lub postprint) opublikowanych tekstów. Nierzadko wydawcy nakładają wymóg tak zwanego embarga czasowego, to znaczy zdeponowanie tekstu w repozytorium jest możliwe po upływie pół roku (nauki ścisłe, techniczne i nauki o życiu) lub roku (nauki społeczne i humanistyczne) od daty ukazania się w czasopiśmie.

Licencje Creative Commons

Licencje Creative Commons - zestaw wzorców umów licencyjnych, na podstawie których twórca udostępnia, pod określonymi warunkami, swój utwór objęty majątkowymi prawami autorskimi. Zasada „wszelkie prawa zastrzeżone” została tu zastąpiona zasadą „pewne prawa zastrzeżone”. Licencje te są tworzone i utrzymywane przez organizację Creative Commons:

	PUBLIC DOMAIN Znak Domeny Publicznej	Znak ten jest oznaczeniem służącym identyfikacji danego utworu jako należącego do domeny publicznej (zazwyczaj dzieje się tak, jeśli autorskie prawa majątkowe wygasną lub utwór nigdy nie był przedmiotem prawa autorskiego). Utwór taki można wykorzystywać, rozpowszechniać i zmieniać, nawet w celach komercyjnych, bez konieczności uzyskania zgody autora.
	CC-BY Uznanie autorstwa	Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie pod warunkiem oznaczenia autorstwa. Jest to licencja gwarantująca najszersze swobody licencjobiorcy.
	CC-BY-SA Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach	Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu pod warunkiem oznaczenia autorstwa. W wypadku stworzenia utworu zależnego, należy swoje dzieło rozpowszechniać na tej samej licencji, co oryginał.
	CC-BY-NC Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne	Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, remiksowanie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu pod warunkiem oznaczenia autorstwa, jedynie w celach niekomercyjnych. Jednak utwory zależne mogą zostać objęte inną licencją.
	CC-BY-ND Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych	Licencja ta pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu zarówno w celach komercyjnych, jak i niekomercyjnych, pod warunkiem oznaczenia autorstwa utworu i zachowania go w oryginalnej postaci (nie tworzenia utworów zależnych)
	CC-BY-NC-SA Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach	Licencja ta pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych, pod warunkiem oznaczenia autorstwa i objęcia utworów zależnych tą samą licencją.
	CC-BY-NC-ND Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych	Licencja ta pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych, pod warunkiem oznaczenia autorstwa i zachowania utworu w oryginalnej postaci (nie tworzenia utworów zaleznych).

Dzięki licencjom proces tworzenia i wymiany treści w internecie jest łatwy i zgodny z obowiązującym prawem. W tej chwili CC jest ruchem międzynarodowym a licencje ciągle podlegają zmianom. Najnowszą wersją licencji jest wersja 4.0.
Są cztery podstawowe warunki licencji CC: BY, NC, SA, ND. Zasada tworzenia licencji jest zawsze taka sama. Autor dzieła zachowuje prawa autorskie osobiste, dlatego też w każdej licencji będzie występował warunek BY zobowiązujący użytkownika dzieła do podania nazwiska/pseudonimu twórcy. Następnie twórca określa na jakich zasadach można jego utwór wykorzystywać. Czy czytelnik może go kopiować lub rozpowszechniać, czy zezwala mu się na zmienianie oryginału lub zakazuje wykorzystywania komercyjnego. Do określenia tych zasad służą pozostałe warunki: NC, SA, ND.
BY - Uznanie autorstwa oznacza, że należy zamieścić informację o autorze bądź licencjodawcy utworu.
NC - Użycie niekomercyjne oznacza, że nie wolno używać tego utworu w celu uzyskania korzyści majątkowej lub pieniężnego wynagrodzenia.
SA - Na tych samych warunkach oznacza, że każdy utwór zależny stworzony na podstawie oryginału należy opublikować na tej samej licencji, co oryginał.
ND - Bez utworów zależnych oznacza, że wolno używać utworu jedynie w jego oryginalnej formie, nie można dokonywać żadnych przekształceń ani adaptacji.
creative_commons

Istnieje także licencja 0, w której twórca zrzeka się praw autorskich, co oznacza, że licencja ta zezwala na dowolne wykorzystanie utworu bez wymogu podania nazwiska autora.
Zapraszamy do skorzystania z infografiki przygotowanej przez zespół CC Polska.

Otwarta nauka: prawo autorskie i wolne licencje

Otwarty dostęp (open access) dotyczy udostępniania bez barier finansowych, technologicznych i prawnych publikacji naukowych powstałych dzięki finansowaniu ze środków publicznych w celu umożliwienia ich wykorzystania przez naukowców, studentów, przedsiębiorców i całe społeczeństwo. Ruch Open Access upowszechnił się na świecie pod koniec XX wieku i od kilkunastu lat dynamicznie się rozwija. Istnieje wiele dobrych praktyk w tym zakresie – polityki otwartego dostępu przyjęło wiele czołowych instytucji badawczych lub finansujących badania na świecie, na przykład Uniwersytet Harvarda, Uniwersytet Cambridge, Brytyjska Rada Badań (Research Councils UK), Komisja Europejska w ramach programu Horyzont 2020, Narodowe Instytuty Zdrowia w Stanach Zjednoczonych, Fundacja Wellcome Trust, Fundacja Billa i Melindy Gatesów, i setki innych organizacji. Popularność otwartego dostępu rośnie również w Polsce – dzięki działaniom samych naukowców, bibliotek naukowych, Koalicji Otwartej Edukacji, Obywateli Nauki, Platformy Otwartej Nauki i innych podmiotów. Otwarty dostęp jest również popierany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW), które w październiku 2015 roku przyjęło Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce. Dokument zawiera rekomendacje dla jednostek naukowych, uczelni, naukowców oraz podmiotów finansujących badania (Narodowe Centrum Nauki, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju). Zalecane jest między innymi przyjmowanie polityk otwartego dostępu przez uczelnie i jednostki naukowe, tworzenie otwartych repozytoriów, otwieranie doktoratów, przechodzenie czasopism naukowych na modele otwarte, organizowanie działań informacyjnych na temat otwartego dostępu.

Coraz więcej polskich czasopism naukowych funkcjonuje w modelu otwartym – otwiera dostęp do artykułów z chwilą publikacji lub po upływie tak zwanego embarga czasowego. Jednocześnie jednak wiedza na temat otwartego dostępu w polskim środowisku naukowym jest wciąż niewystarczająco ugruntowana i usystematyzowana. Istnieje nadal wiele mitów dotyczących otwartego dostępu, których źródłem bywa brak pogłębionej wiedzy lub brak praktycznych wskazówek, jak stosować zasady otwartego dostępu. Podstawową zasadą otwartego dostępu jest udostępnianie publikacji w wersji cyfrowej w internecie z poszanowaniem praw autorskich. Oznacza to zwrócenie uwagi na szczególną rolę wolnych licencji prawnoautorskich we wdrażaniu modelu otwartego dostępu (szczególnie licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa). Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom środowiska naukowego, bibliotekarzy i popularyzatorów otwartego dostępu, przygotowałyśmy niniejszą broszurę, która przystępnie prezentuje najważniejsze pojęcia z zakresu otwartego dostępu, praw autorskich, licencji Creative Commons, złotej i zielonej drogi otwartego dostępu, danych badawczych, a także informacje dotyczące innych ważnych zagadnień. Publikacja powstała dzięki finansowaniu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w związku ze szkoleniami na temat praw autorskich i wolnych licencji, które zostały zorganizowane i przeprowadzone w grudniu 2017 roku.

Majdecka, E., Strycharz, K., Otwarta nauka: prawo autorskie i wolne licencje, Warszawa 2018

Zasoby Open Access

Zasoby Open Access to bazy, platformy, aplikacje i przewodniki ułatwiające wyszukiwanie publikacji pełnotekstowych w otwartym dostępie:

Directory of Open Access Journals (DOAJ) jest serwisem Open Access, który indeksuje największy zbiór czasopism recenzowanych, publikowanych przez różne wydawnictwa uczelniane i towarzystwa naukowe (w tym z zakresu nauk technicznych i ścisłych), dostępnych dla użytkowników na wolnych licencjach.
Serwis zapewnia dostęp do pełnych tekstów i umożliwia przeglądanie tytułów czasopism wg dziedzin, szukanie tytułów czasopism w indeksie alfabetycznym i wyszukiwanie artykułów według słów kluczowych. W obrębie niektórych, pojedynczych tytułów istnieją wewnętrzne narzędzia wyszukiwawcze.

Serwis Sherpa/RoMEO (Rights MEtadata for Open archiving) to bezpłatny serwis, który umożliwia zapoznanie się z polityką wydawców w zakresie praw autora do zamieszczania materiałów w repozytoriach, bazach open access oraz na stronie własnej. Wyszukiwarka pozwala na uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy autor ma prawo zamieścić swój artykuł z danego czasopisma, w tego rodzaju źródłach

Drapieżne wydawnictwa otwartego dostępu

Drapieżne wydawnictwa otwartego dostępu (zjawisko określane także jako drapieżne czasopisma lub drapieżna nauka) – nieetyczny (choć zwykle legalny) model biznesowy niektórych wydawnictw naukowych. Model ten opiera się na publikacji artykułów naukowych, zwykle w formie otwartego dostępu w czasopismach naukowych, w zamian za uiszczenie przez autora opłaty. Wydawnictwa tego typu nie przeprowadzają odpowiedniego procesu recenzji naukowych i publikują wszystkie nadesłane prace. Czasem podają fałszywe informacje nt. swojego zespołu redaktorskiego, procesu recenzji czy wskaźnika cytowań. Tytuły czasopism drapieżnych czasem bardzo przypominają tytuły uznanych czasopism naukowych, a w skrajnych przypadkach oszuści podszywają się pod renomowane czasopisma.

Wedle definicji przyjętej przez Narodowe Centrum Nauki predatory journals to „czasopisma, w których publikowane prace naukowe nie podlegają ocenie eksperckiej lub wykonana jest ona w oparciu o bardzo niskie standardy. Czasopisma te mają charakter wydawnictw publikujących w tzw. otwartym dostępie (open access), często oferują swe usługi po wygórowanych cenach, z krótkim procesem publikacyjnym”.

Powiązanym zjawiskiem są tzw. drapieżne konferencje (ang. predatory conferences lub predatory meetings), które zwykle akceptują wszelkie prezentacje, bez kontroli ich jakości, oraz wieloautorskie monografie publikowane w wydawnictwach quasi-naukowych.

Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie

Biblioteka Uniwersytecka UWM